Jako jednostkę budżetową określamy jednostkę organizacyjną w sektorze finansów publicznych, która nie jest obdarzona osobowością prawną. Wszystkie wydatki tej jednostki pokrywane są z budżetu, a i wszystkie dochody tej jednostki budżetowej odprowadzane są na rachunek budżetu państwa bądź odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego.
Jednostki budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów(są to państwowe jednostki budżetowe). Natomiast gdy tworzą je organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe. Z kolei jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej powołuje Prezes Rady Ministrów.
Podstawą działania jednostki budżetowej jest statut. Statut w swej treści musi przede wszystkim zawierać nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Jednostka budżetowa musi także posiadać plan dochodów i wydatków, na podstawie którego jest rozliczana.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wyróżnia takie jednostki sektora finansów publicznych jak organy władzy publicznej, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Narodowy Fundusz Zdrowia, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, państwowe i samorządowe instytucje kultury, inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych.
Jednostki sektora finansów publicznych są wyróżniane według zróżnicowanych
kryteriów takich jak status ustrojowy jednostki, forma organizacyjno-prawna(jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, fundusze celowe, instytucje gospodarki budżetowej, agencje wykonawcze), charakter i cel działalności, imiennie wskazane podmioty(np. ZUS i KRUS) czy forma prawna.
Gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych jednostek budżetowych podlega ogólnym zasadom takim jak zasady legalności, praworządności, planowości, celowości, obligatoryjności powiązań finansowych, jawności i przejrzystości oraz dyscypliny finansowej.
W roli jednostek budżetowych pojawiają się jednocześnie trzy grupy jednostek organizacyjnych. Są to jednostki budżetowe stanowiące aparat wykonawczy organów władzy ustawodawczej i
wykonawczej, następnie jednostki organizacyjne podległe organom państwowej lub samorządowej władzy wykonawczej lub przez nie nadzorowane oraz jednostki budżetowe, które pod względem ustrojowym są zaliczane do sądów i trybunałów oraz do organów kontroli państwowej i ochrony prawa.
Jednostki budżetowe w obrocie prawnym korzystają z osobowości prawnej Skarbu Państwa lub osobowości prawnej danej jednostki samorządu terytorialnego. Prawo finansowe traktuje te jednostki jako samodzielne podmioty ze względu na przyznane im prawa i obowiązki w zakresie gospodarki finansowej.
